De neuzen van Apopo

Dankzij de Belgische sociale onderneming Apopo werd Mozambique in 2015 volledig mijnenvrij verklaard. Apopo traint ratten om landmijnen te detecteren en bindt ook al meer dan vijftien jaar de strijd aan met tbc. En daar stopt het niet. De ratten kregen intussen het gezelschap van honden bij hun levensreddende initiatieven. CEO Christophe Cox vertelt het bijzondere verhaal van deze kleine dieren die velen verafschuwen, maar die de mensheid enorme diensten kunnen bewijzen. Het zijn helden met een neus voor mijnen en tbc.

Ratten ruiken het gevaar

Christophe is één van de Apopo-pioniers. Hij woont en werkt in Tanzania, waar de ngo ook haar operationele basis heeft. Onrechtstreeks stuurt hij van daaruit 480 medewerkers en bijna evenveel dieren aan in diverse landen. Sinds de tweede helft van de jaren 90 is hij actief in Afrika: "Mijn eerste ervaring was in Kenia op een geïntegreerd plattelandsontwikkelingsproject, ter vervanging van mijn legerdienst. Het idee om ratten in te zetten voor mijndetectie ontstond bij mijn oud-studiegenoot Bart Weetjens. Hij kwam bij de reuzenhamsterrat uit dankzij biologieprofessor Ron Verhagen van de Universiteit Antwerpen die al twintig jaar onderzoek deed aan de Tanzaniaanse landbouwuniversiteit van Morogoro. Ratten hebben een sterk ontwikkelde reukzin en wegen ongeveer één kilo, onvoldoende om een landmijn te laten ontploffen. In ruil voor een voedselbeloning tonen ze waar er in een mijnenveld explosieven verstopt zijn."

Ratten met een neus voor mijnen en tuberculose zijn helden.

Mijnenvrij in 2025

Elke regio waar er oorlog heerst, is binnen afzienbare tijd potentieel werkgebied voor Apopo. Maar er is meer, via een internationale conventie stellen alle deelnemende landen zichtzelf een deadline om mijnenvrij te zijn, in de meeste gevallen tegen 2025. Onze landgenoot duidt de uitdaging: "Momenteel zijn er 59 landen deels "ondermijnd". Hoewel er duidelijk licht aan het einde van de tunnel is, zijn er ook nieuwe conflictgebieden, zoals Oekraïne, waar na afloop van de oorlog van nul zal moeten begonnen worden. Het goede nieuws is dat vele landen aan een eindsprint bezig zijn. In Senegal bijvoorbeeld werken we met Humanity & Inclusion (vroeger Handicap International) om de regio Casamance mijnenvrij te maken. Het gaat om een paar miljoen vierkante meter." Apopo zorgde ervoor dat Mozambique in 2015 volledig vrij van landmijnen verklaard werd.

Een jaar training

De levensverwachting van de ratten bedraagt ongeveer acht jaar, wat belangrijk is naar de investering toe, want de dieren worden immers een jaar getraind. "Voor de hand liggend was dit niet, het trainen van de dieren gebeurde met vallen en opstaan. Wij gebruiken TNT als target voor de training. Eens op punt volgden projecten in Angola, Thailand, Cambodja, Vietnam en Laos." 25 jaar later gaat het werk nog steeds verder. Als gezicht van Apopo is Christophe dankbaar voor de academische en financiële steun. Die steun was er niet onmiddellijk. "Het duurde behoorlijk lang vooraleer we credibiliteit kregen binnen de sector. Wij waren de vreemde eend in de bijt en men stond behoorlijk wantrouwig tegenover ons gekke idee, zeker in de nogal conservatieve ontmijningssector."

Mechelse schepers

Apopo heeft ook veel bijgedragen aan de methodologie. "Bij de start werd elke vierkante meter, centimeter per centimeter doorzocht. Vandaag vinden er veel surveys plaats, die in combinatie met onze dieren de efficiëntie verhogen. We maken gebruik van dieren, metaaldetectors en soms ook grotere machines. De uitbreiding naar honden kwam er in 2017 in Cambodja. Terwijl we de ratten inzetten op microsearch, kunnen onze Mechelse schepers veel grotere en dichtbegroeide gebieden onderzoeken. De ratten en honden zijn complementair. We hebben intussen honden in Zuid-Soedan, in Turkije, Cambodja, Senegal en de Azerbeidzjaanse regio Nagorno-Karabach. Dat gebied is volledig verwoest. Ook in Oekraïne treffen we reeds voorbereidingen voor een mogelijke start volgend jaar."

Tuberculose

Het tuberculoseprogramma werd het tweede levensreddende initiatief waarbij Apopo pionierswerk verricht en ratten de hoofdrol spelen. "Onze ratten zijn in vergelijking met laboranten niet alleen sneller en goedkoper in het analyseren van monsters, ze blijken ook effectiever. Dankzij deze methode worden minder tbc-gevallen over het hoofd gezien. De knaagdieren kunnen in 7 minuten 40 stalen controleren. Een laborant heeft daar een hele dag voor nodig. De ziekte op een goedkope manier snel opsporen, is cruciaal om ze in te dijken in Afrika. Momenteel werken we in Mozambique, Tanzania en Ethiopië." Apopo investeert nog steeds in nieuwe ontwikkelingen en toepassingen. "Met de Technische Universiteit Eindhoven ontwikkelden we een reddingrugzakje waarmee de ratten onder het puin kunnen zoeken naar overlevenden van onder meer aardbevingen. Een andere innovatie is de inspectie van vrachtladingen naar illegale wildlife-producten. En in functie van de sanering van verontreinigde gronden worden onze viervoeters opgeleid om de graad van vervuiling te detecteren."

Veilig kader

"Ik voel mij bijzonder goed in Tanzania. Aanvankelijk was er wel wat onzekerheid en miste ik veel, vooral op culinair en cultureel vlak. Maar intussen voel ik mij volledig thuis in dit mooie land vol super vriendelijke en fijne mensen. In die mate zelfs dat ik op dit moment maar weinig redenen zie om terug naar België te komen. Ik zou zelfs zeer gelukkig zijn om hier met pensioen te kunnen gaan. Dankzij de Overzeese Sociale Zekerheid kan ik ook medisch en qua pensioen op beide oren slapen. Het OSZ biedt echt een veilig kader om met een gerust gemoed hier te werken en te leven. Buiten Europa werken is sowieso een avontuur, de sociale bescherming maakt die uitdaging wat kleiner. Het is voor mij een veilig kader om binnen te opereren", besluit Christophe Cox.

Een Apopo-rat of -hond adopteren kan via de website van Apopo(Nieuw venster)!